Biên kịch online-IV. Cấu trúc ba hồi - Bài 1
Sáng nay đăng ở mục ghi chú fb mắc lỗi font chữ, không điều chỉnh được. Mong các bạn thông cảm.
A.Đại cương về cấu trúc ba hồi.
Một kịch bản hay là một kịch bản có một cấu trúc khoẻ, chắc trên nền ý tưởng hay. Cấu trúc ba hồi đáp ứng được yêu cầu này.
Trong dòng tự sự của cả văn chương, sân khấu, điện ảnh, cấu trúc ba hồi là cấu trúc kinh điển để xây dựng một tác phẩm hấp dẫn. Vài ba trăm năm trở lại đây, nhiều người nổ lực phá vỡ cấu trúc ba hồi để tìm một cấu trúc khác hấp dẫn hơn nhưng đều thất bại. Nhiều cấu trúc khác đã ra đời và giành được không ít thành công, tạo ra được sự mới lạ và quyến rũ, nhưng để hấp dẫn hơn cấu trúc ba hồi thì không thể. Cho thấy cấu trúc ba hồi là cấu trúc nòng cốt cho mọi cấu trúc mà bất kì nhà biên kịch nào muốn phá vỡ nó cũng phải nắm vững nó, đặc biệt là các nhà các nhà biên kịch trẻ.
Giống như một bài tập làm văn, mở đề, thân bài và kết luận, cấu trúc ba hồi một bộ phim truyện dòng tự sự bắt đầu bằng khai đề, phát triển vấn đề và giải quyết vấn đề. Một cách nôm na cấu trúc ba hồi diễn ra như sau: Hồi 1: Đẩy nhân vật lên cây. Hồi 2: Vừa rung cây vừa ném đá không cho nhân vật bình yên trên cây cũng không cho nhân vật nhảy xuống đất. Hồi 3: Nhân vật hoặc “chết” trên cây hoặc nhảy xuống đất an toàn. Cũng vậy với hình dung cuộc chạy marathon. Hồi 1: Đẩy nhân vật ra đường đua, chỉ cho anh ta cái đích và đối thủ. Hồi 2: Liên tục ném vật cản trên đường đua, càng ngày vật cản càng lớn trong khi tạo điều kiện thuận lợi cho đối thủ. Hồi 3: Anh ta hoặc vượt qua đối thủ ở chặng cuối cùng để về đích hoặc bị đối thủ vượt lên giành thắng lợi, anh ta “gục ngã” .
Theo đó ta có ba hồi của một chuyện phim như sau:
1. Hồi 1
Hồi 1 còn gọi là hồi khai đề, hay thiết lập: Nhân vật chính đương đầu với vấn đề. Cuộc sống anh ta đang bình yên bỗng nhiên vấn đề xuất hiện buộc anh ta phải đương đầu với nó. Bởi vậy hồi 1 còn có tên Cá mập lên bờ. Hình ảnh cá mập lên bờ cho thấy một vấn đề lớn, khủng khiếp và nguy hiểm làm cuộc sống ở đấy sẽ bùng nổ, sẽ đảo lộn đến thế nào. Phim Đường về nhà ( Đạo diễn Trương Nghệ Mưu), cô gái làng Chiêu Đệ sẽ sống chìm khuất trong ngôi làng heo hút nếu anh giáo La Ngọc Sinh không về dạy tường làng. Cô gặp anh nơi giếng làng và thế là cuộc sống của cô hoàn toàn đảo lộn. Với Chiêu Đệ, anh giáo La Ngọc Sinh chính là Cá mập lên bờ.
Mục đích của hồi 1 là cung cấp cho khán giả tất cả những thông tin quan trọng để câu chuyện khởi phát nhằm thúc đẩy khán giả phải nhập cuộc. Hồi 1 giới thiệu nhân vật chính, bối cảnh chính, sự kiện chính- hoàn cảnh nảy sinh xung đột và mục tiêu chính của nhân vật. Kết thúc hồi 1, câu hỏi trung tâm xuất hiện, nhân vật chính bắt đầu hành trình đi tới đích. Phim Những cây cầu ở quận Madison (Đạo diễn Clint Eastwood), Francesca một chồng hai con đang sống bình yên, anh chàng nhiếp anh Robert Kincaid xuất hiện, mối tình sét đánh khiến cô hoàn toàn biến đổi thành một cô gái khác. Đấy là sự kiện chính, sự kiện làm cho nhân vật chính không thể sống như cũ, anh ta phải gánh vác vấn đề do sự kiện chính gây ra.
Hồi 1 kết thúc bằng câu hỏi trung tâm: Nhân vật chính gặp chuyện gì và anh ta phải đối phó ra sao? Tức anh ta phải chống trả ai hoặc đối phó với cái gì? Anh ta tìm kiếm cái gì hoặc chạy trốn cái gì và chạy trốn ai? Anh ta giành giật cái gì hoặc đấu tranh vì cái gì và cho ai?.v.v… Câu hỏi trung tâm chỉ ra cái đích sứ mệnh của nhân vật chính phải đương đầu. Phim Những cây cầu ở quận Madison, câu hỏi trung tâm dành cho Francesca, cô ta buộc phải lựa chọn thế nào giữa tình yêu và bổn phận làm mẹ làm vợ? Với phim Đường về nhà, câu hỏi trung tâm dành cho Chiêu Đệ: Liệu tình yêu của cô có được đền đáp hay không? Câu hỏi trung tâm sẽ được trả lời ở cái kết, nhưng ngay chính câu hỏi đó đã cho thấy khá rõ ràng cái đích mà nhân vật chính hướng tới. Và đó là nhiệm vụ của hồi 1.
2. Hồi 2
Hồi 2 có thể hiểu là hồi của xung đột chính nảy sinh và phát triển, vẫn được gọi là hồi ném vật cản. Hồi 1 đẩy nhân vật lên đường, hồi 2 ném các vật cản nhằm gây khó khăn càng nhiều càng tốt cho nhân vật chính, trên đường anh ta tới đích.
Hồi 2 chứa đựng 60% câu chuyện, thời lượng cho hồi 2 cũng chiếm 60% hoặc hơn. Tại đây vấn đề phát triển đến tối đa. Nhân vật chính dường như bị chìm sâu vào các rắc rối đến mức không có lối thoát. Chân dung nhân vật chính và đối thủ và các mối qua hệ của họ dần hiện rõ. Nhân vật chính tấn công đối thủ và bị đối thủ tấn công cho tới khi nhân vật chính hoặc bị dồn đến chân tường hoặc đứng trước ngưỡng cửa của thắng lợi. Khi nào nhân vật chính bị dồn đến chân tường ta có một cái kết happyend, ngược lại là cái kết bi hay kết lửng khi kết thúc hồi 2 nhân vật chính thường đứng trước ngưỡng cửa thắng lợi. Sự “đảo pha” này nhằm tăng thêm hồi hộp và gây được khoái cảm bất ngờ trước cái kết.
Phim Không lực 1 Hoa Kì, kết thúc hồi 2 tổng thống James Marshall bị dồn đến chân tường. Ông bị tên không tặc Ivan Korshunov buộc phải gọi về mặt đất yêu cầu đồng minh thả tướng Radek, nếu không vợ con ông sẽ bị giết. Và ông đã phải làm theo. Quá lo lắng khi James Marshall bị dồn đến chân tường, người ta đạt khoái cảm lớn khi kết thúc phim tổng thống James Marshall hoàn toàn thắng lợi. Trong khi đó ở phim Cao bồi nửa đêm( Đạo diễn John Schlesinger), kết thúc hồi 2 anh chàng đĩ đực Joe Buck kiếm được khách sộp, khách sộp quá sướng giới thiệu cho bạn gái của mình. Cứ tưởng Joe Buck đang vào cầu chẳng dè khi về nhà, anh bạn Ratso sống cùng anh bị ốm nặng, một mực đòi anh đưa về Florida. Cái chết đột ngột trên đường của Ratso cho thấy Joe Buck không có lối thoát, đó là cái bi.
Cả khi phim có cái kết lửng kết thúc hồi 2 nhân vật chính cũng đứng trước ngưỡng cửa thắng lợi, vì dù sao kết lửng vẫn là cái kết không vui. Phim Xe đạp Bắc Kinh, hồi 1 kết thúc khi Quý mất xe đạp, cả hồi 2 là cuộc tranh giành xe đạp của Quý và Kiên, và kết thúc hồi 2 khi Kiên quyết định bàn giao chiếc xe đạp cho Quý. Tại đây Quý đứng trước ngưỡng cửa thắng lợi. Người xem chưa kịp phấn khởi đã phải chứng kiến bi thương, chiếc xe đạp nát tan, cả Quý và Kiên bị bọn bụi đời đánh cho nhừ tử.
Hồi 2 là hồi phát triển các tuyến chuyện phụ. Tuyến chuyện phụ không phải là tuyến chuyện khai thác thêm để câu giờ, chúng là khía cạnh khác, không gian khác, vấn đề khác nhằm... bổ sung cho tuyến chính, làm cho tuyến chuyến chính tỏa sáng. Nếu không gánh vác các chức năng nói trên thì tuyến chuyện phụ hoặc thừa hoặc vô nghĩa. Nhiều phim không có tuyến chuyện phụ nào, như các phim Cuộc sống tươi đẹp, Bay trên tổ cúc cu, Giải cứu binh nhì..v.v. nhưng đa số các phim đều có có ít nhất một tuyến chuyện phụ. Thông thường một phim có một tuyến chính và hai tuyến chuyện phụ, thời lượng của mỗi tuyến chuyện phụ khác nhau. Tuyến chuyện phụ thứ nhất có thời lượng gấp đôi tuyến chuyện phụ thứ hai, còn thời lượng tuyến chuyến chính dài gấp đôi thời lượng của cả hai tuyến chuyện phụ cộng lại.
Tuyến chuyện phụ bắt đầu khởi phát từ đầu hồi 2 và kết thúc ở cuối hồi hai. Tuy nhiên có nhiều phim tuyến chuyện phụ tồn tại đến kết phim, thậm chí đến phần vĩ thanh. Phim Bao giờ cho đến tháng 10, tuyến chuyện phụ Duyên- Khang- Thơm tồn tại cho đến vĩ thanh.
3. Hồi 3
Hồi 3 là hồi hạ màn. Tại đây xảy ra cao trào của câu chuyện. Bí mật cuối cùng được bộc lộ. Câu hỏi trung tâm được trả lời. Nhân vật chính giải quyết được vấn đề và thu gom những vấn đề phụ rải ra trong suốt bộ phim, gọi là thu gom các mối dây.
Cao trào là mấu chốt của hồi 3 cũng là mối chốt của chuyện phim. Đây là trận cuối cùng của nhân vật chính trước khi vấn đề được giải quyết. Mọi xung đột phải dẫn đến cao trào này, đây gọi là hồi vỡ ra, không còn thời gian để gây dựng các xựng đột mà các xung đột đã có phải được nhanh chóng vỡ ra đẩy nhân vật chính tới đích.
Phải hiểu đích của nhân vật chính là cái anh ta hướng tới, và khi tới đó được đó rồi coi như anh ta đã tới đích bất kể anh ta có hoàn thành nhiệm vụ hay không. Xảy ra ba trường hợp. Một là, nhân vật chính cán đích và thành công, đó là trường hợp tổng thống James Marshall trong phim Không lực 1 Hoa Kỳ. Ông ta đã tiêu diệt được bọn không tặc, đưa vợ con và phi hành đoàn về mặt đất an toàn, dẫn tới cái kết happy end. Hai là nhân vật chính cán đích nhưng thất bại. Đại úy Miller trong phim Giải cứu binh nhì đã gặp binh nhì Rayan nhưng Miller đã chết, không thể đưa Rayan về với mẹ Ryan, dẫn tới cái kết bi. Ba là nhân vật chính đã cán đích nhưng không thấy rõ anh ta thắng lợi hay thất bại. Trong phim Xe đạp Bắc Kinh, Kiên ( đối thủ của Quý) đã thừa nhận chiếc xe đạp đó là của Quý và trả lại cho Quý nhưng Quý vẫn thất bại do những hậu quả của Kiên gây ra, anh và chiếc xe đạp của anh bị đánh cho tan nát, dẫn tới cái kết lửng thật buồn.
Hết cao trào, vấn đề câu chuyện đã hết nhưng vấn đề chuyện phim hãy còn. Tức vấn đề của nhân vật chính và sứ mệnh của anh ta đã kết thúc, còn lại là sứ mệnh của nhà biên kịch ( và cả các nhà làm phim). Chấm dứt chuyện phim thế nào hoàn toàn phụ thuộc vấn đề của chuyện phim. Bạn phải nắm chắc vấn đề chuyện phim (sứ mệnh của nhà biên kịch) để dựng một cái kết vừa phù hợp với vấn đề của câu chuyện (sứ mệnh của nhân vật chính) vừa đáp ứng được yêu cầu của vấn đề chuyện phim, sứ mệnh mà bạn đang nhận lãnh.
Phim có thành công hay không, thành công ở mức nào phụ thuộc rất lớn đến cái kết của bạn. Phim của Trương Nghệ Mưu thường thành công là nhờ cái kết. Bất kì cái kết nào của ông chẳng những đáng suy ngẫm mà còn làm phim của ông tỏa sáng và nâng cao. Cái kết của phim Thu Cúc đi kiện tôi đã nói là một ví dụ, với cái kết phim Đường về nhà là một ví dụ khác. Khi câu chuyện tình của Chiêu Đệ và La Ngọc Sinh kết thúc, cái kết dành cho con trai của họ. Vâng lời mẹ, người con trai đã đem di hài của bố về làng theo đúng con đường mà bố anh ra đi, cũng là con đường mà mẹ anh đứng chồn chân chờ đợi bố anh cả một đời người. Vấn đề chuyện phim là sự chung thủy, khó có thể tìm được cái kết nào hay hơn thế.
Phim Thiên hạ vô tặc vượt trội so với các phim săn bắt cướp khác là nhờ cái kết thật đáng nhớ, đặc biệt ở những thước phim cuối cùng. Vương Lệ đang ăn ở quán cơm, công an đến báo chồng cô đã chết, cô đừng chờ nữa. Đạo diễn Phùng Tiểu Cương nắm chắc vấn đề chuyện phim là sự hoàn lương, ông đã không để Vương Lệ nói một câu gì, tỏ một thái độ gì, cô chỉ lẳng lặng ăn thật nhiều. Người ta hiểu cô đang ăn cho đứa con trong bụng, giờ đây tương lai của cô chính là đứa con. Nhìn cái cách gắng gỏi nuốt từng miếng cơm to cùng với giọt nước mắt lạnh ngắt của Chiêu Đệ không chịu lăn xuống má, người xem khó tránh được rùng mình. Cái kết thật xót xa và cảm động.
Còn nữa
Bài tập cho vòng 2. 27/69 bạn lọt vào vòng 2, tiếp tục làm bài tập vòng 2. Chính thức và dự bị đều là đỗ cả, nhưng dự bị cần cố gắng nhiều hơn. Sau đó ta thi vào vòng 3 ( vòng viết kb). Vòng 3 chỉ chọn 9/27 bạn. Sở dĩ chọn 9 bạn vì 9 là con số đẹp, cũng vì tôi chỉ đủ sức và đủ thời gian làm việc với kịch bản của 9 bạn mà thôi. Với vòng 3 sẽ không có một châm chước nào. Mong các bạn cố gắng nhiều hơn nữa, đừng chủ quan, rất có thể các bạn chính thức có thể rớt, các bạn dự bị có thể đỗ đấy.
Chính thức: 1. Ngô Thanh Hải 2. Nguyễn Hoàng Thanh Thư 3. Đoàn Minh Thi 4. Phạm Minh Thư 5. Lê Thị Thủy 6. Phan Thị Ngọc Ánh 7. Cao Thủy triều 8. Nguyễn Văn Thủy 9. Bùi Linh 10. Ngọc Nga 11. Trịnh Thanh Hà 12. Hồng Tươi
Dự bị: 1. Nguyễn Lê Quân 2. Phùng Hưng 3. Vũ Thị Luyến 4. Nguyễn Khoa Diệu Hà 5. Tri Khánh Quyên 6. Trần Thị Quế Thanh 7. Bùi Thị Thanh Huyền 8. Bùi Quốc Khánh 9. Trần Thùy Linh 10. Nguyễn Dư Uyên 11. Nguyễn Hồng Cúc 12. Trần Thu Nga 13. Nguyễn Vũ Hương Trà 14. Trần Tất Viên 15. Nguyễn Vân Anh
Bài tập số 10. Hãy chia chuyện phim của bạn thành ba phần với ba hồi rõ rệt.
Hướng dẫn: Dựa vào chuyện phim của bạn để đưa ra nội dung từng hồi. Bài viết của bạn theo mẫu sau:
Cấu trúc ba hồi của... Lần:...
Tên phim:....abcdef ( Bạn phải đặt tên phim)
Hồi 1:... ( Nội dung hồi 1 rút từ chuyện phim)
Hồi 2:.... (như trên)
Hồi 3:.... (nt)
Từ nay Hàng tuần thứ ba ra bài tập, hạn cuối nộp bài sáng thứ hai tuần sau
