Biên kịch online.-IV. Cấu trúc ba hồi- Bài 2
Lỗi font chữ của fb, các bạn thông cảm!
A. Đại cương về cấu trúc ba hồi.
B. Xây dựng hồi 1
Hồi 1 có thời lượng chỉ chiếm 20%, nhiều khi còn ngắn hơn, với nhiệm vụ cho thấy bối cảnh chính của phim, nhân vật chính và vấn đề của câu chuyện. Cấu trúc hồi 1 bao gồm cảnh trình đề và sự kiện chính. Trong đó sự kiện chính chứa đựng các xúc tác, xung đột và khủng hoảng. Xung đột chính xảy ra lần đầu ở hồi 1 gọi là xung đột 1, các xung đột chính xảy ra tiếp theo ở hai hồi sau được đánh số tiếp xung đột 2, 3, 4. Mỗi một xung đột có mỗi nhiệm vụ riêng. Khủng hoảng kịch tính xảy ra ở hồi 1 được đánh dấu số 1 để phân biệt với khủng hoảng kịch tính ở hồi 2, gọi là Khủng hoảng 2, khác biệt với khủng hoảng 1.
1.Cảnh trình đề: Đây không phải cảnh mở màn (phim nào chẳng bắt đầu bằng cảnh mở màn!), đây là cảnh cho biết lý do ra đời của chuyện phim, nó giống như cảnh khai từ của sân khấu, khi tác giả muốn người xem biết trước xuất xứ của chuyện phim.
Rất nhiều phim không có cảnh trình đề, khởi đầu phim là vào chuyện ngay. Đấy là những phim không liên quan đến thời gian trước khi xảy ra chuyện phim hoặc không cần phải cho biết lý do ra đời của chuyện phim, bản thân chuyện phim đã sáng rõ mọi chuyện. Thiên hạ vô tặc chuyện phim bắt đầu từ thước quay đầu tiên,vợ chồng Vương Lệ thực hiện cú lừa ngoạn mục một đại gia nhằm chiếm đoạt chiếc ô tô. Phim Cao bồi nửa đêm không cần giải thích dài dòng, Joe Buck xuất hiện và cho biết ngay anh ta là một đĩ đực đi từ quê nhà tới thành phố mới làm ăn.
Cảnh trình đề thường rất ngắn, chỉ vài ba phút, thậm chí một phút hoặc 30 giây. Người xem không thích xem những gì không mấy liên quan đến chuyện phim, giải thích lòng vòng là việc nên tránh. Phim Cánh đồng hoang chưa đầy một phút cho Ba Đô thời trai trẻ trèo dừa hò giao duyên với cô vợ thời thiếu nữ, dứt câu hò vợ chồng Ba Đô đã ôm con nằm ngủ trong chòi lá giữa cánh đồng hoang. Phim Đèn lồng treo cao cảnh trình đề còn ngắn hơn, mở màn đã thấy cô gái Tùng Liên mặt khó đăm đăm nói với mẹ lý do cô quyết định vâng lời mẹ đi lấy chồng, nửa phút sau đã thấy Tùng Liên xách va ly tới nhà đại gia Trần rồi.
Khi cảnh trình đề là một bộ phận không rời của chuyện phim thì ngắn dài tùy thuộc vào nhiệm vụ của cảnh, bạn không cần quan tâm tới thời lượng của cảnh, miễn sao có được một cảnh hoàn chỉnh. Phim Giải cứu binh nhì Cảnh trình đề giới thiệu bối cảnh Thế chiến hai, Đại úy Miller cùng lính Mỹ đổ bộ vào bờ biển Normandy và gặp kháng cự dữ dội của quân Đức. Một trường đoạn kéo dài gần chục phút, khởi đầu cho câu chuyện giải cứu binh nhì rất hợp lý. Nếu không thấy cuộc chiến khốc liệt ở Normandy ít ai tin một người mẹ Mỹ có tới 4 người con hy sinh trong chiến tranh và vì sao đại úy Miller bằng mọi giá phải đưa đứa con út về cho bà.
Cảnh trình đề phim Đường về nhà không những gắn bó khăng khít với chuyện phim mà còn tạo cớ cho cái kết. Con trai của Chiêu Đệ nghe tin cha mất ở thành phố, anh về làng và được mẹ cho biết phải ra phố đưa cha về theo đúng con đường cha anh đã ra đi, trong khi có đường khác ngắn và thuận tiện hơn. Một yêu cầu lạ lùng đối với anh con trai. Từ đó câu chuyện tình của Chiêu Đệ mở ra, kết phim người con trai đã đem cha về theo đúng đường về nhà mà cha mình đã từng đi. Những cảnh trình đề đặc sắc như thế thường rất hiếm và quí.
Dù ngắn hay dài, cảnh trình đề làm mỗi nhiệm vụ là cho biết lý do có chuyện phim. Khán giả phải hiểu mình đến đây để xem chuyện gì? Ngoài ra cảnh trình đề còn có nghĩa vụ cho thấy thể loại phim là gì, tâm lý hay hành động, lãng mạn hay kiếm hiệp, dã sử hay chính luận.v.v
2.Sự kiện chính
Sự kiện chính chiếm hầu hết thời lượng hồi 1, nó là câu chuyện chính xảy ra trong hồi 1, là chìa khóa mở ra chuyện phim. Sự kiện chính có nhiệm vụ đưa nhân vật chính vào vạch xuất phát, phất cờ thổi còi ra hiệu cho anh ta lao về đích. Sau sự kiện chính người ta biết chuyện phim sẽ xảy ra theo hướng nào và đích đến của nhân vật chính, đồng thời cho thấy bối cảnh chính, nhân vật chính và đối thủ của anh ta.
Sau cảnh trình đề, nhân vật chính được kích hoạt bởi các xúc tác, hướng hành động đi đúng chiều cho tới xung đột 1. Xung đột 1 bùng nổ, đối thủ xuất hiện buộc nhân vật chính phải đương đầu. Tới đây xảy ra khủng hoảng kịch tính lần thứ nhất, tức khủng hoảng 1. Khủng hoảng 1 làm cho nhân vật chính không thể sống như cũ, anh ta buộc phải đổi hướng hành động. Việc đổi hướng hành động lần thứ nhất của nhân vật chính gọi là Bước ngoặt 1, từ đây đẻ ra câu hỏi trung tâm, trỏ hướng cho nhân vật đi về đích.
+Xúc tác
Chất xúc tác là cú hích đầu tiên làm cho câu chuyện chuyển động, nó báo trước một cái gì đó sắp xảy ra. Khi chưa biết nhân vật chính sẽ chuyển động theo hướng nào người xem rất dễ bị mất tập trung, chất xúc tác báo trước nhân vật sẽ phải gặp chuyện gì và sẽ hành động theo hướng nào, nhằm kích hoạt sự chú ý của người xem.
Sẽ rất chán nếu khi mới vào phim tác giả đã vội cho biết phim nay sẽ kể về chuyện gì, muốn nói lên điều gì. Nghệ thuật kể chuyện giống như bóc bánh chưng, những lớp lá dần bóc ra, cứ mỗi lớp lá ta lại hé lộ một chút bí mật của lớp sau cho đến khi ta chạm đến nhân bánh. Nhiệm vụ của xúc tác cũng vậy, nó là những lớp lá đầu tiên báo hiệu đằng sau những lớp lá còn lại là cái bánh, hơn thế nữa, là cái bánh thật ngon.
Xúc tác thường xảy ra bằng các chi tiết hình, chúng là những dấu hiệu báo trước nhằm thu hút người xem theo hướng hành động sẽ xảy ra với nhân vật chính. Phim Xe đạp Bắc Kinh, màn giáo đầu ông chủ công ty chuyển phát nhanh bàn giao xe đạp cho công nhân và nói về giá trị của xe đạp cũng như tầm quan trọng của nó, thái độ nâng niu xe đạp của Quý, anh cẩn thận đánh dấu riêng vào khung xe đạp, cho thấy đối với anh chiếc xe đạp là cả một tài sản không dễ gì kiếm được. Tiếp đến là xúc tác với 5 giây cận cảnh chiếc xe đạp của Quý dựng trước cổng một khu nhà lớn, dẫn dụ người xem rằng chiếc xe đạp có thể bị mất. Sau xúc tác đó người xem tập trung xem xe đạp có mất hay không, khi nào thì mất và mất trong trường hợp nào? Chỉ một dấu hiệu nhỏ nhưng thu hút người xem vì đằng sau nó là cả một câu chuyện lớn. Giá trị của xúc tác là vậy.
Các xúc tác phải cùng chiều theo hướng tăng dần lên nhưng cũng không nên quá 2 xúc tác. Nhiều xúc tác quá sẽ làm câu chuyện bị rối và làm người xem mất tập trung. Phim Những cây cầu ở quận Madison, suốt cả hồi 1 chỉ là câu chuyện linh tinh vui vẻ của cô Francesca và anh chàng nhiếp anh Robert Kincaid, tuyệt không có đầu mày đuôi mắt hay những lời lẽ tán tỉnh ỡm ờ, cứ như họ chỉ là khách qua đường buôn chuyện cho đỡ nhạt miệng. Xúc tác thứ nhất xuất hiện trong 5 giây, trên cabin xe khi Robert với tay lấy gói thuốc chạm nhẹ vào đầu gối để trần của Francesca, cô ta làm như không quan tâm nhưng sắc mặt có biến đổi. Ta bắt đầu đoán sẽ một cái gì xảy ra với họ. Tới xúc tác thứ 2 ở trong bếp Robert chuồi tay qua lưng Francesca lấy túm hành, cô ta dường như lặng hẳn đi. Tới đây người xem có thể đoán họ sẽ yêu nhau và cuộc tình nhất định sẽ có sex.
Xúc tác có thể nhiều hơn một chi tiết hình, nhiều xúc tác có thể nới rộng ra như một cảnh. Một vụ án mạng, một bức thư, một người đưa tin, một ai đó bỗng nhiên xuất hiện… đều có thể được dùng làm cho xúc tác. Phim Vẻ đẹp Mỹ, màn giáo đầu Lester Burnham khoe rằng thủ dâm trong buồng tắm mỗi sáng là niềm khoái cảm của ông, là xúc tác thứ nhất cho thấy vợ chồng của ông có vấn đề. Tiếp đến cảnh bà Carolyn đợi cả nhà ra xe, cô con gái vừa đi ra vừa lúng búng, còn Lester Burnham đã ra muộn lại còn làm đổ cả cặp tài liệu, vẻ ngao ngán của Carolyn cho thấy bà đang lấy phải ông chồng vô tích sự. Xúc tác thứ 2 chỉ rõ hạnh phúc của họ khó được bảo toàn. Cả hai xúc tác đều như một cảnh phim trọn vẹn. Dù 5 giây hay một cảnh, xúc tác bao giờ cần thiết để thúc đẩy nhân vật chính hành động theo hướng nhà biên kịch mong đợi.
+Xung đột 1
Đây là xung đột đầu tiên trong hệ thống xung đột chính của nhân vật chính với đối thủ. Xung đột 1 đẩy tấn kịch vào khủng hoảng, kể từ đây mọi thứ đều đổ hướng chuyến động theo nhân vật chính, đối thủ xuất hiện và “tuyên chiến” với nhân vật. Dĩ nhiên với mỗi phim đối thủ cũng khác nhau và cách “tuyên chiến” cũng khác nhau.
Gây dựng xung đột 1 không khó khi đối thủ là một ai đó ra mặt chống lại nhân vật chính.Trường hợp nhìn thấy rõ đối thủ như phim Không lực 1 Hoa Kì, Ivan Korshunov và đám không tặc bất ngờ lộ mặt, chúng chiếm đoạt chuyên cơ, công khai tìm diệt tổng thống James Marshall. Phim Xe đạp Bắc Kinh có khác khó nhìn rõ đối thủ hơn, việc gây dựng xung đột cũng khó hơn. Khi xe đạp Quý bị đánh cắp, đối thủ của Quý không chỉ là tên kẻ cắp mà tất cả những ai cản trở cuộc mưu sinh của anh, đó là ông chủ công ty phát chuyển nhanh, Kiên và bọn bụi đời. Nếu tưởng rằng Kiên là đối thủ chính của Quý và cho xung đột 1 xảy ra giữa Quý và Kiên cho thấy chuyện phim đơn thuần là chuyện mất xe đạp. Không. Đối thủ đầu tiên của Quý là ông chủ công ty phát chuyển nhanh. Bởi vì vấn đề của Quý không phải mất là mất xe đạp mà mất việc làm. Và vương Tiểu Soái đã chọn xung đột 1 là xung đột xảy ra giữa Quí và ông chủ. Từ đó thông điệp từ ông chủ: không có xe đạp thì thôi việc. Vấn đề của Quí nghiêm trọng hẳn lên, giờ đây chiếc xe đạp liên quan đến sự sống sót của Quí nơi thành phố. Quả là sự lựa chọn sáng suốt.
Với đối thủ ẩn, gây dựng xung đột càng không dễ. Phim Những cây cầu ở quận Madison dường như ta không thấy đối thủ đâu cả vì kẻ chống lại Francesca là Francesca, chống lại Francesca còn cả sự tử tế của Robert nữa. Phim Bao giờ cho đến tháng 10, đối thủ của Duyên lại là Duyên.Đó là những đối thủ ẩn. Gây dựng xung đột 1 giữa nhân vật chính sao cho thật có lý không phải chuyện dễ dàng. Duyên trong phim Bao giờ cho đến tháng mười trở về làng sau chuyến đi thăm chồng và biết chồng hy sinh, cô quyết giấu bố mẹ chồng vì bố chồng đang bệnh nặng. Vậy là đối thủ của Duyên là kẻ nói dối trong cô. Xung đột 1 xảy ra khi tờ báo tử rơi vào tay thầy giáo Khang, nguy cơ lộ bí mật của Duyên rất cao, buộc cô phải hợp tác với thầy giáo Khang giấu chuyện chồng cô hy sinh. Sự hợp tác của Khang và “kẻ nói dối trong cô” buộc Duyên đứng trước lựa chọn đồng lõa với họ hay chống lại họ. Bi kịch của Duyên là ở chỗ đó.
Thời điểm xảy ra xung đột 1 rất quan trọng, nó quyết định sự thành bại của bộ phim. Bởi vì sau xung đột 1 là khủng hoảng 1 dẫn tới câu hỏi trung tâm, nhân vật chính nhận lãnh sứ mệnh lên đường đi về đích. Giống như cuộc chạy đua. Khi người ta chưa vào vạch xuất phát bạn đã phất cờ thổi còi ra lệnh chạy, hoặc người ta đã chạy một lúc rồi bạn mới phất cờ thổi còi… cuộc chạy đua nhất định sẽ rối loạn.
Phim Những cây cầu ở quận Madison,Robert và Francesca đã thích nhau, có cảm tưởng họ sẵn sàng ngủ với nhau rồi, đặc biệt Francesca, tuồng như cô đã bị sét đánh rụng cuống tim, bất kì lúc nào cũng có thể set up cuộc tình của họ. Vậy mà đạo diễn Clint Eastwood dền dứ hơn nửa tiếng mới để xảy ra xung đột 1. Robert và Francesca hẹn gặp nhau, nhưng khi Robert chứng kiến dân thị trấn khinh ghét người đàn bà Lucy Redfield nổi tiếng ngoại tình thì anh đã gọi điện Francesca chấm dứt quan hệ với cô vì sợ cô bị mang tiếng xấu như Lucy Redfield. Xung đột 1 xảy ra ở đó, nó để cho Francesca đủ ngấm tình, bắt đầu ngà ngà say mới thổi còi báo cho cô ta phải nhớ cô ta đang là vợ của một ông chồng tử tế và mẹ của hai đứa con ngoan. Phim vì thế cuốn hút vô cùng.
+ Khủng hoảng 1 và Câu hỏi trung tâm Sau xung đột 1, khủng hoảng kịch tính ( khủng hoảng 1) bắt đầu, nhân vật chính không thể sống như cũ và chuyển động theo hướng đột biến, gọi là Bước ngoặt 1. Đây chính là nút thắt hồi 1, nó là kết quả của xung đột 1. Ở đây bạn không phải tạo ra khủng hoảng 1 hay bước ngoặt 1, chính xung đột 1 tạo ra khủng hoảng của nhân vật chính, buộc anh ta phải đổi hướng hành động theo chiều câu hỏi trung tâm. Tôi nhấn mạnh một lần nữa để các bạn chú ý vai trò của xung đột 1. Chính nó là nguyên nhân trực tiếp tạo ra nút thắt hồi 1. Nếu bạn tạo xung đột 1 mà nó không đẩy nhân vật vào thế không thể sống như cũ ( tức khủng hoảng) thì bạn đã tạo xung đột 1 không thành công.
Để tạo ra xung đột 1 đúng hướng và đúng thời điểm bạn cần nắm chắc khủng hoản 1 đó là gì. Giải sử bạn dựng chuyện phim Không lực 1 Hoa Kì, vì bạn là tác giả bạn phải biết trước khủng hoảng 1 là ông tổng thống James Marshall không còn ngồi ung dung trong phòng vip, có một chuyện gì đó buộc ông phải hành động bảo vệ ông, vợ con và phi hành đoàn. “Chuyện gì đó” là xung đột 1. Từ đó bạn biết khi nào thì để cho tên Ivan Korshunov và động bọn ra tay, hắn ta phải làm gì để tổng thống James Marshall “không thể sống như cũ.”?
Cũng vậy, giả sử bạn dựng chuyện phim Những cây cầu ở quận Madison, biết trước nhân vật chính của bạn là cô Francesca “không thể sống như cũ”, tức cô ta sẽ yêu Robert ( khủng hoảng 1). Biết trước khủng hoảng 1 của nhân vật chính, cô Francesca, bạn sẽ có nhiều phương án tạo ra xung đột 1. Và phương án tạo ra xung đột 1 đúng lúc đúng hướng nhất như tôi đã phân tích ở trên.
Từ khủng hoảng 1 đẻ ra câu hỏi trung tâm, nó là vạch chỉ đường cho nhân vật đi về đích. Lưu ý cái vạch chỉ đường này với tư cách tác giả bạn đã biết trước, chính bạn vạch ra khi tạo ra xung đột 1, đẩy nhân vật vào khủng hoảng, từ đó vạch ra vạch chỉ đường hướng người xem chú mục vào lối đi của nhân vật chính. Nói vậy để bạn lưu ý cho, chính bạn biết trước khủng hoảng 1 và câu hỏi trung tâm ngay khi tính trước sự kiện chính ở ý tưởng, từ đó bạn tạo ra xung đột 1, để tạo ra xung đột 1 bạn tạo ra xúc tác 1, 2.
Diễn tiến của hồi 1 sẽ là: Mở màn....>Xúc tác 1...>Xúc tác 2...> Xung đột 1...> Khủng hoảng 1... > Câu hỏi trung tâm.
Nhưng quá trình tư duy sáng tác sẽ đi ngược lại. Giống như đánh cờ, trước khi có nước cờ chiếu tướng bạn phải tính ngược về trước xem bắt đầu từ nước cờ nào. Từ đó diễn tiến của tư duy sẽ là: Câu hỏi trung tâm...> Khủng hoảng 1...> Xung đột 1...> Xúc tác 2...> Xúc tác 1...> Mở màn.
Tóm lại nhiệm vụ hồi 1 là khởi đầu cho ba câu hỏi:
Ai?- Nhân vật chính.
Bao giờ và Ở đâu?- Bối cảnh chính.
Chuyện gì xảy ra?- sự kiện chính.
Không có ba câu hỏi này sẽ không có chuyện phim. Giống như mở đầu một câu chuyện cổ tích cũng phải khởi đầu bằng ba câu hỏi đó.
Ngày xửa ngày xưa, có một bà cụ già ơi là già( Ai?). Sau một thời gian xa nhà cụ trở về làng. (Bao giờ?) Về tới làng thì làng xóm không còn ai nữa. ( Ở đâu?) Mọi người nói giặc cướp vừa đến cướp hại dân làng. Những người sống sót đã bỏ chạy cả rồi, cụ nên trốn đi, nếu không giặc cướp quay lại bây giờ. (Chuyện gì xảy ra?) Cụ đứng ngẩn ngơ: chạy đi đâu bây giờ? ( Khủng hoảng 1- Câu hỏi trung tâm xuất hiện.)
Còn nữa....
Đề 11: Với hồi 1 chuyện phim của bạn, hãy lập cấu trúc cho hồi 1
1. Cảnh trình đề. ( Phim của bạn có thể không có cảnh trình đề, nhưng nếu có hãy tóm tắt nội dung)
2. Sự kiện chính? ( Trích nội dung từ đề cương hồi 1, gồm: Xúc tác 1 và Xúc tác 2 ( nếu có), xung đột 1
3. Câu hỏi trung tâm? ( Tức nhiệm vụ, hay sứ mệnh của nhân vật chính đó là gì?)
Gợi ý: Với đề này, và các đề tiếp theo, các bạn tập làm đề cương chi tiết. Trả lời các câu hỏi trên là bạn có được những phác thảo chính cho nội dung hồi 1.
Mẫu bài làm:
Xây dựng hồi 1.- Phim: Bọ Lập tào lao.- Của: Đồ Dở Hơi.- Lần: 1
1. Cảnh trình đề:....
2. Sự kiện chính:
+Xúc tác 1: ( Chi tiết hình hoặc cảnh):....
+ Xúc tác 2: ( nt):......
+ Xung đột 1:.....
3. Câu hỏi trung tâm:...
................................
Hạn cuối nộp bài trưa thứ 2 tuần tới 21/8/2016
