Biên kịch online- III. Xây dựng chuyện phim- Bài 3
4. Xây dựng câu chuyện chính
4a. Sự kiện chính
4b. Vấn đề của câu chuyện.
4c. Xung đột
Khi hành động của nhân vật trái chiều va chạm nhau sẽ xảy ra xung đột. Chuyện phim thường xảy ra nhiều xung đột giữa nhân vật chính với nhiều “thế lực” khác nhau, bao gồm xung đột chính và những xung đột tình thế.
Xung đột chính là xung đột giữa nhân vật chính với đối thủ, đây là xung đột chủ yếu đẻ ra từ sự kiện chính. Xung đột chính liên tục xảy ra cho tới khi cuộc đấu tranh giữa nhân vật chính và đối thủ ngã ngũ. Một cách nôm na ta hiểu tất cả những gì do đối thủ gây ra để chống lại nhân vật chính đều thuộc về xung đột chính.
Có một xung đột cực kì quan trọng bên cạnh xung đột chính, song hành với xung đột chính là xung đột nội tại, ở ta vẫn hay gọi là xung đột nội tâm. Gọi xung đột nội tâm không đúng lắm vì xung đột nội tâm là một phần của xung đột nội tại. Theo đó Xung đột nội tại = Xung đột nội tâm ( của nhân vật chính) + Những xung đột ngấm ngầm từ các đường dây nhân vật của chuyện phim gây ra.
Phim Không lực 1 Hoa Kì, xung đột nội tại của tổng thống Jame Marshall bao gồm hai phần rõ rệt. Một là xung đột nội tâm của Jame Marshall , cuộc giằng xé giữa việc bảo vệ bản thân và vợ cơn với danh dự một tổng thống, hai là xung đột ngấm ngấm giữa Jame Marshall và những kẻ chống lại tổng thống ở Nhà trắng muốn lợi dụng vụ không tặc để lật đổ tổng thống. Xung đột ngấm ngấm ngầm giữa Jame Marshall và một tên trợ lý tổng thống hóa ra là tay trong của bọn không tặc, phút cuối phim mới lộ ra.
Thường khi xung đột chính đã hết nhưng xung đột nội tại vẫn còn cho đến hết phim, đó là lý do vì sao phim có phần vĩ thanh sau khi đã chấm dứt cái kết. Chính phần vĩ thanh này làm tỏa sáng chuyện phim và nâng tầm bộ phim lên. Phim Thu Cúc đi kiện, khi tòa xử phạt trưởng thôn 250 tệ, một số viên chức cấp cao tới làng của Thu Cúc và đưa chồng của cô lên bệnh viện địa phương để chụp phim. Xung đột chính tới đó đã kết thúc nhưng phim còn một trường đoạn rất dài, cái kết dành để giải quyết xung đột nội tâm của Thu Cúc: Trong khi đi tìm công lý, vì tình làng nghĩa xóm và tình người, sẽ xảy ra tự vấn Thu Cúc: Liệu việc kiện tụng của cô có quá đáng với trưởng thôn hay không? Vì vậy phim thực sự kết thúc sau cao trào: Thu Cúc sinh một bé trai khỏe mạnh, cô tổ chức tiệc mừng đầy tháng cho con trai. Cô mời cả trưởng thôn tới, nhưng trưởng thôn đã bị bắt sau khi chính quyền xem xét phim chụp của chồng cô có một chiếc xương sườn bị gãy. Dẫn đến cái kết tuyệt vời của phim: Thu Cúc cố đuổi theo xe cảnh sát để ngăn chặn, nhưng đã quá muộn. Không có cái kết tuyệt vời này, phim Thu Cúc đi kiện chỉ là phim ti vi loại trung bình.
Ngoài việc phải đương đầu với xung đột chính, nhân vật chính phải đương đầu với các Xung đột tình thế. Đó là xung đột tạm thời giữa nhân vật chính và các thế lực khác trong hành trình tới đích của nhân vật chính.
Những gì xuất hiện với tư cách là vật cản nhằm chống lại hành trình tới đích của nhân vật chính dù vô tình hay hữu ý đều thuộc về xung đột này. Đó là Xung đột giữa nhân vật chính với một ai đó là nhân vật phụ hoặc nhân vật qua đường, vô tình hay hữu ý mà họ đã đồng lõa với đối thủ tấn công nhân vật chính. Đồng lõa với đối thủ nhiều khi là môi trường, thiên nhiên. Mưa gió bão lụt động đất, đều có thể bất ngờ xảy ra “ hãm hại” nhân vật chính. Đồng lõa với đối thủ còn có cả cơ chế xã hội. Bệnh quan liêu, thói tắc trách rất nhiều khi là nguyên nhân chính đẩy nhân vật chính vào rắc rối, đôi khi vì thế mà anh ta thất bại.v.v. Xung đột tình thế thường rất nhiều, trong khi xây dựng chuyện phim ta chỉ lưu ý đến những xung đột tình thế nào đẩy nhân vật chính vào những rắc rối lớn mà thôi.
4e. Đối thủ
Đối thủ là người đóng vai trò cản trở then chốt đối với nhân vật chính, hắn ta luôn luôn chặn đứng con đường đi tới đích của nhân vật chính. Dọc đường đi tới đích có rất nhiều “kẻ” cản trở nhân vật chính tạo ra các xung đột tình thế, họ không phải đối thủ của nhân vật chính. Chỉ có kẻ cản trở chính, kẻ luôn phá hoại hay hãm hại nhân vật chính hoặc kẻ luôn luôn bị nhân vật chính tấn công và quyết tâm đè bẹp, mới là đối thủ. Nên hiểu đối thủ không phải ( hay chưa hẳn) là nhân vật phản diện và nhân vật phản diện không phải ( hay chưa hẳn) là kẻ xấu, theo cách hiểu thông thường.
Không phải lúc nào đối thủ cũng là địch thủ “có mày không tao” với nhân vật chính, rất nhiều khi đối thủ chỉ đơn giản đóng vai trò cản trở nhân vật chính, hoàn toàn không có chuyện thù hận ở đây. Phim Xe đạp Bắc kinh( Đạo diễn Vương Tiểu Soái), Quý mất xe đạp còn Kiên mua chiếc xe đạp của Quý từ tay một kẻ ăn cắp, Kiên chẳng thù hận gì Quí, anh ta chỉ cản trở không cho Quý lấy xe đạp về mà thôi.
Tùy thuộc vào xung đột chính của câu chuyện là gì mà ta có đối thủ là ai, ta thường có các loại đối thủ sau:
+ Đối thủ là một con người cụ thể:
Hầu hết phim đều rơi vào trường hợp này. Khi đó nhà biên kịch xây dựng lý lịch đối thủ cũng giống như xây dựng nhân vật chính. Bạn cũng phải thông hiểu đối thủ như thông hiểu nhân vật chính. Chỉ có thông hiểu đối thủ bạn mới “giúp cho” đối thủ tạo ra nhiều đòn hiểm tấn công nhân vật chính. Nếu không thông hiểu đối thủ bạn khó có thể tạo ra đối thủ ngang cơ với nhân vật chính. Hoặc bạn tạo ra một đối thủ quá mạnh, khi đó người xem sẽ thất vọng về nhân vật chính, giống như xem trận bóng đội nhà quá yếu so với đối phương, khán giả sẽ bỏ về hết. Hoặc để cho nhân vật chính chiến thắng dễ dàng một đối thủ quá mạnh, bạn sẽ có một phim giả tạo, khó tin. Nhưng nếu đối thủ quá yếu so với nhân vật chính, phim của bạn sẽ nhạt nhẽo, thậm chí là vớ vẩn vì giả tạo một cách ngớ ngẩn.
Khi dựng đối thủ bạn cần luôn nhớ sau lưng đối thủ là cả thế lực của anh ta. Nghĩa là đối thủ của nhân vật chính không chỉ là một con người cụ thể, sau lưng anh ta cả một thế lực luôn hỗ trợ, hậu thuẫn cho anh ta. Không chỉ riêng bạn nhớ điều đó, nhiệm vụ của bạn phải làm cho người xem nhớ điều đó. Làm cho người xem hình dung có một thế lực rất mạnh, vô cùng nguy hiểm ở sau lưng đối thủ là bạn đang gia tăng thêm hồi hộp, gay cấn vào câu chuyện phim của bạn.
Trong phim Không lực 1 Hoa Kỳ, tên Ivan Korshunov chỉ huy không tặc không hề tỏ ra một chút sợ hãi nào, hắn ngạo nghễ ra hết yêu cầu này tới yêu cầu khác với lời lẽ của kẻ nắm đằng chuôi không chỉ vì hắn đang làm chủ tình thế trên chiếc chuyên cơ, đạo diễn Wolfgang Petersen đã cho thấy sau lưng hắn là một nửa thế giới, với một lực lượng vô cùng hùng mạnh, có thể khuynh đảo cả nước Mỹ. Nhờ vậy không tặc Ivan Korshunov vốn đã nguy hiểm càng nguy hiểm bội phần, phim cũng theo đó mà hấp dẫn lên bội phần.
+ Đối thủ là môi trường thiên nhiên
Những phim thuộc motip “cá ra khỏi chậu”, nhân vật chính một mình rơi vào môi trường thiên nhiên hoang dã, đối thủ không ai khác chính là môi trường hoang dã ấy. Đảo hoang của Tô Hoài, Robinson Crusoe của Daniel Defoe nhân vật chính chỉ có một đối thủ là thiên nhiên hoang dại. Ngoài ra các phim thảm họa thiên nhiên về động đất núi lửa, con người nhỏ bé phải đối chọi với đối thủ khủng khiếp là chính thảm họa ấy. Hollywood đã bỏ ra cả núi tiền để tạo ra những đối thủ vừa lạ lùng vừa khủng khiếp nói trên và thu lại cả một núi tiền lớn hơn. Các phim Lốc xoáy (Đạo diễn Jan de Bon), phim Thảm họa núi lửa ( đạo diễn Mick Jackson), phim Thảm Họa Hủy Diệt ( Đạo diễn Mimi Leder)… là những ví dụ. Dòng phim hỏa hoạn cũng được liệt vào phim có đối thủ chính là thiên nhiên, như phim Tháp lửa ( Đạo diễn Kim Ji-hoon) mới phát hành gần đây.
Ở Việt Nam khó có thể làm được những phim nói trên trong một thời gian gần. Tuy nhiên ta vẫn có thể tạo ra được các xung đột tình thế do môi trường, thiên nhiên gây ra. Mưa bão, ngập lụt, sóng thần, hỏa hoạn… luôn là những “ vật liệu” hữu hiệu dùng để cản trở nhân vật chính dọc đường về tới đích của anh ta.
+ Đối thủ là môi trường xã hội:
Rất nhiều khi đối thủ của nhân vật chính là môi trường xã hội. Khi mà luật pháp, chế độ xã hội hay tôn giáo trực tiếp chống lại nhân vật chính, khi đó đối thủ chính là môi trường xã hội. Với những phim có đối thủ là môi trường xã hội, sứ mệnh của nhân vật chính không gì khác hơn là phải tồn tại kì được hoặc là chạy trốn khỏi môi trường đó. Phim Miền đất nghiệt ngã- Timbuktu ( Đạo diễn Abderrahmane Sissako) nhân vật chính là đôi vợ chồng Kidane và Satima, đối thủ chính là chế độ Hồi giáo cực đoan ở Timbuktu, cho thấy cuộc sống của gia đình nhỏ này điêu đứng thế nào khi thành phố Timbuktu dần rơi vào tay của những chiến binh Hồi giáo cực đoan.
Không phải môi trường xã hội nào khi trở thành đối thủ cũng là lực lượng lạc hậu và hà khắc chống lại nhân vật chính. Rất nhiều phim nhân vật chính phải đương đầu với luật pháp chính đáng khi họ trở thành những kẻ phạm pháp. Với phim Vượt ngục ( Đạo diễn Paul Scheuring) hai anh em Lincoln và Scofield phải trốn chạy khỏi luật pháp Hoa Kỳ. Khi đó chính luật pháp Hoa Kỳ, luật pháp chính đáng và công bằng, là đối thủ của nhân vật chính trong phim Vượt ngục.
Phim có đối thủ là môi trường xã hội thường rất hay, tính nhân văn và tầm tư tưởng của nó thường rất cao nhưng rất ít khi xuất hiện vì tính nhạy cảm của đề tài. Không ai muốn gặp rắc rối như Salman Rushdie, tác giả của Những vần thơ của quỷ Sa tăng. Ở ta lại càng không ai dám. Từ đó xuất hiện một loại đối thủ đại diện. Đối thủ chính vẫn là một nhân vật cụ thể là ai đó nhưng thực ra không phải anh ta là đối thủ thực sự. Anh ta chỉ đại diện cho môi trường xã hội- đối thủ thực sự của nhân vật chính.
Phim Sám Hối ( đạo diễn T. Abuladze), Varlam thực chất không phải là đối thủ chính của Ketevan và gia đình cô ta, anh ta chỉ đại diện đối thủ chính là chế độ quan liêu và bạo hành thời Liên Xô. Phim Xe đạp Bắc kinh cũng vậy. Đối thủ của Quí (nhân vật chính) không phải là Kiên và bạn bè của anh ta, chính là sự đói nghèo và sự suy thoái văn hóa mà Kiên và bạn bè của anh ta chỉ là đại diện mà thôi. Sự đại diện ở đây không thuộc quan niệm nhân vật điển hình mà ta đã học thời phổ thông, nhân vật Kiên và bạn bè anh ta đại diện cho cái nghèo và sự suy thoái văn hóa theo đúng nghĩa đen của từ này. Điều đó giải thích vì sao phim đã không kết lại khi Kiên giao lại xe đạp cho Quí mà mở ra một cao trào dữ dội, kết quả cả Quí lẫn Kiên đều bị đánh tơi bời. Chúng ta sẽ đi sâu phân tích phần này khi vào phần IV- Cấu trúc ba hồi.
*
Như vậy, để xây dựng chuyện phim trước tiên bạn phải xây dựng ý tưởng, rồi mở rộng ý tưởng thành tóm tắt chuyện phim. Từ tóm tắt chuyện phim bạn phát triển thành một chuyện phim hoàn chỉnh theo 5 bước sau đây:
1. Nhân vật chính gặp sự kiện chính nào, vấn đề của câu chuyện là gì?
2. Từ đó xuất hiện sứ mệnh của nhân vật chính, anh ta gánh vác nhiệm vụ gì và làm thế nào để đi tới đích?
3.Nhân vật chính gặp đối thủ ở đâu, đối thủ là ai?
4. Xung đột chính giữa nhân vật chính và đối thủ?
5. Cao trào của xung đột như thế nào và kết thúc ra sao?
Dùng ngôn ngữ văn bản để văn bản hóa 5 bước trên bạn sẽ có một chuyện phim. Khi làm chuyện phim bạn chớ sa vào các tình tiết, hãy nắm chắc xung đột chính, từ các chi tiết chính để xây dựng nên xung đột chính. Chuyện phim không phải là cái bạn lần lượt liệt kê các tình tiết từ đầu tới đuôi, nó là một câu chuyện hoàn chỉnh cho tuyến chuyện chính của phim, tức tuyến chuyện của nhân vật chính và đối thủ.
Xin nhắc lại lần nữa, nếu lần lượt liệt kê các tình tiết từ đầu tới đuôi bạn sẽ làm rối rắm chuyện phim, đẩy chuyện phim của thành tối tăm khó hiểu. Hãy bám chặt vấn đề của câu chuyện, nhân vật chính, đối thủ, xung đột chính và làm sáng rõ bốn điểm mấu chốt đó bạn sẽ có một chuyện phim đúng nghĩa.
Đề số 9: Từ ý tưởng và tóm tắt chuyện phim, hãy dựng chuyện phim cho bộ phim tương lai của bạn (700- 1000 từ).
Các lưu ý:
1. Khóa học này gồm ba vòng, tới đây đã kết thúc vòng 1. Tôi xin chấm dứt việc nhận bài tập của các học viên mới vào học hôm nay ( 29/7), chỉ nhận bài tập của những học viên đã gửi bài kể từ hôm nay trở về trước. Việc từ chối nhận bài tập không liên quan đến việc các bạn tiếp tục theo dõi các bài giảng, trái lại tôi nhiệt hoan nghênh những ai tiếp tục theo dõi chăm chú các bài giảng của tôi.
2. Những học viên nào không gửi ý tưởng chính thức ( hạn cuối là hôm nay- 29/7), coi như học viên đó rút khỏi việc làm bài tập. Tôi cũng sẽ không nhận bài tập của các học viên này nữa.
3. Bài tập số 9 là đề thi vào vòng 2 của các bạn. Bạn nào có chuyện phim đạt yêu cầu mới tiếp tục sang vòng 2 là vòng chi tiết hóa chuyện phim tiến tới một đề cương chi tiết. Để các bạn có thời gian làm tốt bài thi, hạn cuối nộp bài kéo dài tới sáng thứ hai ngày 8/8. Tôi sẽ không đăng bài giảng mới, để dành thời gian cho các bạn làm bài tập.
Các bạn hãy gửi dần cho tôi để tôi chấm, tránh tới hạn cuối mới gửi, dồn cục cả đống bài tôi chấm không kịp. Nói là bài thi nhưng tôi vẫn giúp các bạn hoàn thành tốt chuyện phim của bạn. Vì vậy các bạn càng gửi bài tập sớm, tôi càng có nhiều thời gian dành cho bạn
Sáng thứ 3 ngày 9/8 tôi sẽ công bố danh sách các bạn trúng tuyển sang vòng 2. Kết thúc vòng 2 sẽ có một đề thi sang vòng 3 là vòng viết kịch bản, cũng là vòng cuối cùng kết thúc khóa học.
Chúc các bạn thành công!
........................................
Tuần vừa rồi các bạn sau đây gửi học phí: Phy hung Son, Cao thuy Trieu, Lưu Minh Đức. Xin cảm ơn các bạn
